Tiếp cận dịch vụ hệ sinh thái và đánh đổi giữa các dịch vụ hệ sinh thái hướng tới phát triển bền vững

• Main Authors: Hoàng Văn Thắng, Trần Chí Trung
• Format: Article
• Published: Tạp chí Môi trường 2016
• Subjects: Dịch vụ hệ sinh thái; Phát triển bền vững
• Online Access: http://repository.vnu.edu.vn/handle/VNU_123/10309
• Institution: Vietnam National University, Hanoi

Dịch vụ hệ sinh thái (HST) là các lợi ích mà HST mang lại cho con người. Các lợi ích đó chia làm các nhóm: Dịch vụ cung cấp như thực phẩm và nước; Dịch vụ hỗ trợ như hình thành đất và chu trình dinh dưỡng; Dịch vụ điều tiết như: điều tiết lũ lụt, hạn hán, chống xói mòn đất và dịch bệnh; Dịch vụ du lịch và văn hóa như: giá trị du lịch, giải trí, nghiên cứu, tôn giáo và các lợi ích phi vật chất khác. Để khai thác các lợi ích đó, con người đã đưa ra các sự lựa chọn hay quyết định về quản lý liên quan đến các HST. Do đó, các quyết định hay sự lựa chọn về quản lý thường làm thay đổi chức năng và dịch vụ mà HST cung cấp. Thuật ngữ đánh đổi dịch vụ HST cũng đang trở nên phổ biến trên thế giới và Việt Nam. Chẳng hạn, việc chuyển đổi lớn các diện tích đất rừng tự nhiên ở khu vục Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam để trồng cao su, hay việc chuyển đổi các loại hình như khu rừng đặc dụng sang rừng sản xuất để trồng rừng, để làm đường giao thông, khai thác khoáng sản, xây dựng nhà máy thủy điện là các ví dụ điển hình về các quyết định đánh đổi giữa các dịch vụ HST. Trong thập kỷ qua, Việt Nam cũng như nhiều nước đang phát triển đang phải đối mặt với các thách thức trong việc ra quyết định khó khăn liên quan đến các HST. Nhiều tranh luận ở các cấp quốc tế, quốc gia và địa phương trong việc ra quyết định đánh đổi giữa bảo tồn đa dạng sinh học và phát triển kinh tế - xã hội. Trong đó, các xung đột về lợi ích ở các cấp hay lợi ích của các nhóm khác nhau, hay sự phân bổ giữa được và mất giữa các nhóm ngày càng rõ rệt và thách thức các nhà quản lý trong việc ra quyết định. Trong bối cảnh đó, các quyết định mang tính đôi bên cùng có lợi (win-win) được dùng phổ biến như một thuật ngữ mang tính thỏa hiệp và lý tưởng hóa các quyết định khó khăn. Tuy nhiên, cách tiếp cận thỏa hiệp này đã và đang dẫn đến nhiều hệ lụy và thách thức cho nhà quản lý và đòi hỏi một sự nhìn nhận thâu đáo từ nhiều góc độ trong quá trình ra quyết định.